تصور کنید وارد یک شهر بزرگ و پرهیاهو شده‌اید؛ هر گوشه‌اش پر از فرصت و البته مسیرهایی است که باید با دقت انتخاب‌شان کنید. این شهر، همان دنیای بازارهای مالی است. در میان شلوغی آن، دو مسیر پرطرفدار پیش روی شما قرار دارد: یکی مسیر معاملات آپشن (اختیار معامله)، دیگری مسیر معاملات فیوچرز یا همان آتی. اما دقیقا تفاوت معاملات آپشن و فیوچرز در چه حدی است و چه شباهت‌هایی با هم دارند؟
این مقاله مثل یک راهنمای سفر، دستتان را می‌گیرد و با زبانی ساده و روشن، تفاوت این دو مسیر را برایتان توضیح می‌دهد. قرار است با هم یاد بگیریم هرکدام چه ویژگی‌هایی دارند، کِی باید از کدام استفاده کرد و چطور تصمیم درستی گرفت.
قراردادهای مشتقه
پیش از پرداختن به جزئیات، بهتر است نگاهی کوتاه به مفهوم کلی قراردادهای مشتقه داشته باشیم. قرارداد مشتقه، یک ابزار مالی است که ارزش خود را از یک دارایی پایه دیگر به دست می‌آورد. این دارایی پایه می‌تواند سهام، کالا (مانند نفت و طلا)، ارز، شاخص‌های بورسی یا حتی نرخ بهره باشد. معامله گران از قراردادهای مشتقه برای اهداف مختلفی مانند پوشش ریسک، سفته بازی یا آربیتراژ استفاده می‌کنند. معاملات آپشن و فیوچرز، هر دو زیرمجموعه‌ی این دسته از ابزارهای مالی قرار می‌گیرند.
مبانی قرارداد اختیار معامله (آپشن)
همانطور که از نامش پیداست، اختیار معامله به دارنده آن «اختیار» انجام یک معامله را در آینده می‌دهد، نه «الزام» آن را. این نکته کلیدی، یکی از اصلی‌ترین وجوه تفاوت معاملات آپشن و فیوچرز است.
تعریف اختیار معامله
اختیار معامله قراردادی است که به خریدار آن، حق (نه الزام) خرید یا فروش یک دارایی پایه مشخص (مانند سهام یا سکه) را با قیمتی معین (قیمت اعمال) در یک تاریخ مشخص در آینده (تاریخ سررسید) یا قبل از آن می‌دهد. در ازای این حق، خریدار مبلغی را به فروشنده اختیار معامله پرداخت می‌کند که به آن پریمیوم یا بیعانه می‌گویند.
طرفین قرارداد آپشن
- خریدار اختیار: کسی که با پرداخت پریمیوم، حق خرید یا فروش دارایی پایه را به دست می‌آورد. خریدار هیچ الزامی به اجرای قرارداد ندارد و در صورت عدم تمایل، حداکثر زیان او همان پریمیوم پرداختی است.
- فروشنده اختیار: کسی که با دریافت پریمیوم، متعهد می‌شود در صورت تمایل خریدار، دارایی پایه را با قیمت اعمال بخرد یا بفروشد. ریسک فروشنده در صورت نامساعد بودن شرایط بازار می‌تواند نامحدود باشد، در حالی که سود او به پریمیوم دریافتی محدود است.
انواع اصلی اختیار معامله:
- اختیار خرید: به خریدار این حق را می‌دهد که دارایی پایه را با قیمت اعمال در تاریخ سررسید یا قبل از آن بخرد. خریداران اختیار خرید معمولا انتظار افزایش قیمت دارایی پایه را دارند.
- اختیار فروش: به خریدار این حق را می‌دهد که دارایی پایه را با قیمت اعمال در تاریخ سررسید یا قبل از آن بفروشد. خریداران اختیار فروش معمولا انتظار کاهش قیمت دارایی پایه را دارند.
نکات کلیدی آپشن
- ریسک محدود برای خریدار: حداکثر زیان خریدار آپشن، مبلغ پریمیوم پرداختی است.
- پتانسیل سود نامحدود برای خریدار: در صورت حرکت قیمت در جهت پیش بینی شده، سود خریدار می‌تواند بسیار زیاد باشد.
- ریسک نامحدود برای فروشنده (در برخی موارد): فروشنده آپشن (به خصوص فروشنده اختیار خرید بدون پوشش) در معرض ریسک قابل توجهی قرار دارد.
- انعطاف پذیری بالا: آپشن‌ها امکان پیاده سازی استراتژی‌های معاملاتی متنوعی را فراهم می‌کنند.
مبانی قراردادهای آتی (فیوچرز)
قراردادهای آتی، برخلاف آپشن‌ها، برای هر دو طرف قرارداد «الزام» ایجاد می‌کنند. این مورد نیز یکی از مهم‌ترین جنبه‌های تفاوت معاملات آپشن و فیوچرز به حساب می‌آید.
تعریف قرارداد آتی:
قرارداد آتی، توافقی استاندارد شده بین دو طرف برای خرید یا فروش یک دارایی پایه مشخص (مانند زعفران، سکه، یا شاخص سهام) با قیمتی معین در یک تاریخ مشخص در آینده است. هر دو طرف، یعنی خریدار و فروشنده، ملزم به اجرای تعهدات خود در تاریخ سررسید هستند.
استانداردسازی:
قراردادهای آتی معمولا در بورس‌های کالایی یا مالی معامله می‌شوند و از نظر حجم قرارداد، کیفیت دارایی پایه، تاریخ سررسید و نحوه تحویل، کاملا استاندارد شده‌اند. این استانداردسازی، نقدشوندگی این قراردادها را افزایش می‌دهد.
وجه تضمین (Margin):
برای ورود به یک قرارداد آتی، هر دو طرف معامله باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد اتاق پایاپای بورس واریز کنند. این وجه برای پوشش ریسک نوسانات روزانه قیمت و تضمین اجرای تعهدات طرفین دریافت می‌شود. همچنین، حساب‌ها به صورت روزانه تعدیل می‌شوند و در صورت کاهش وجه تضمین از یک حد معین، اخطار افزایش وجه (Margin Call) صادر می‌شود.
اهرم مالی:
معاملات فیوچرز به دلیل نیاز به پرداخت تنها بخشی از ارزش کل قرارداد به عنوان وجه تضمین، دارای اهرم مالی هستند. این اهرم می‌تواند سودها را چند برابر کند، اما به همان نسبت، زیان‌ها را نیز تشدید می‌کند.
تسویه قرارداد:
در تاریخ سررسید، قراردادهای آتی به دو روش تسویه می‌شوند:
- تسویه فیزیکی: فروشنده، دارایی پایه را به خریدار تحویل می‌دهد. این روش بیشتر در قراردادهای آتی کالاها رایج است.
- تسویه نقدی: مابه التفاوت قیمت قرارداد و قیمت دارایی پایه در بازار نقدی در تاریخ سررسید، به صورت نقدی بین طرفین رد و بدل می‌شود. این روش در قراردادهای آتی شاخص‌ها و برخی ارزها متداول است.
نکات کلیدی فیوچرز:
- الزام برای هر دو طرف: هم خریدار و هم فروشنده ملزم به اجرای قرارداد در تاریخ سررسید هستند.
- ریسک و پاداش متقارن: پتانسیل سود و زیان برای هر دو طرف می‌تواند نامحدود باشد (البته با سازوکار وجه تضمین مدیریت می‌شود).
- کاربرد در پوشش ریسک: تولیدکنندگان و مصرف کنندگان کالاها از فیوچرز برای تثبیت قیمت و پوشش ریسک نوسانات آینده استفاده می‌کنند.
- نقدشوندگی بالا: به دلیل استاندارد بودن، معمولا نقدشوندگی بالایی دارند.
مقایسه مستقیم: تفاوت‌های کلیدی معاملات آپشن و فیوچرز
حالا که با مبانی هر دو ابزار آشنا شدیم، می‌توانیم به شکل دقیق‌تری به بررسی تفاوت معاملات آپشن و فیوچرز بپردازیم:
| ویژگی | اختیار معامله (آپشن) | قرارداد آتی (فیوچرز) |
| تعهد | برای خریدار: حق، نه الزام. برای فروشنده: الزام در صورت اعمال خریدار. | برای هر دو طرف (خریدار و فروشنده): الزام. |
| هزینه اولیه | خریدار پریمیوم پرداخت می‌کند. فروشنده پریمیوم دریافت می‌کند. | هر دو طرف وجه تضمین اولیه واریز می‌کنند (که هزینه نیست و قابل بازگشت است). |
| ریسک برای خریدار | محدود به پریمیوم پرداختی. | پتانسیل زیان قابل توجه (بیش از وجه تضمین اولیه). |
| ریسک برای فروشنده | پتانسیل زیان قابل توجه (در برخی موارد نامحدود). | پتانسیل زیان قابل توجه. |
| پتانسیل سود برای خریدار | پتانسیل نامحدود. | پتانسیل قابل توجه. |
| پتانسیل سود برای فروشنده | محدود به پریمیوم دریافتی. | پتانسیل قابل توجه. |
| اهرم مالی | به طور ذاتی وجود دارد، به خصوص برای خریدار. | به طور ذاتی از طریق سیستم وجه تضمین وجود دارد. |
| پیچیدگی استراتژی‌ها | امکان پیاده سازی استراتژی‌های بسیار متنوع و پیچیده. | استراتژی‌ها معمولا ساده‌تر و مستقیم‌تر هستند. |
| عوامل موثر بر قیمت | قیمت دارایی پایه، قیمت اعمال، زمان تا سررسید، نوسانات، نرخ بهره. | عمدتا قیمت دارایی پایه و هزینه نگهداری. |
همانطور که مشاهده می‌کنید، تفاوت معاملات آپشن و فیوچرز در ماهیت تعهدات، ساختار هزینه و ریسک، و انعطاف پذیری استراتژیک آنها نهفته است.
استراتژی نوسان گیری در اختیار معامله
یکی از کاربردهای جذاب اختیار معامله، استفاده از آن برای نوسان گیری از بازار است. معامله گران می‌توانند با پیش بینی جهت حرکت کوتاه مدت یا میان مدت قیمت یک دارایی، از آپشن‌ها برای کسب سود بهره ببرند.
- انتظار افزایش قیمت (بازار صعودی): معامله گر می‌تواند اقدام به خرید اختیار خرید (Long Call) کند. اگر قیمت دارایی پایه مطابق پیش بینی افزایش یابد، ارزش اختیار خرید نیز بالا رفته و معامله گر می‌تواند با فروش اختیار خود یا اعمال آن، سود کسب کند. ریسک در این حالت محدود به پریمیوم پرداختی است.
- مدیریت موقعیت خرید: اگر پیش بینی شما درست از آب درآمد و قیمت بالا رفت، می‌توانید با فروش کاهنده، یعنی فروش بخشی از قراردادهای اختیار خرید خود، مقداری سود شناسایی کنید، در حالی که همچنان بخشی از موقعیت خود را برای سودهای بیشتر حفظ می‌کنید. برعکس، اگر پس از خرید اولیه، اطمینان بیشتری به ادامه روند صعودی پیدا کردید، می‌توانید با خرید فزاینده، تعداد بیشتری قرارداد اختیار خرید تهیه کنید و پتانسیل سود خود را (البته با افزایش پریمیوم پرداختی) بالا ببرید. در نهایت، با آفست کردن یا فروش تمام قراردادهای خریداری شده، موقعیت خود را به طور کامل می‌بندید.
- انتظار کاهش قیمت (بازار نزولی): معامله گر می‌تواند اقدام به خرید اختیار فروش (Long Put) کند. اگر قیمت دارایی پایه کاهش یابد، ارزش اختیار فروش افزایش یافته و امکان کسب سود فراهم می‌شود. ریسک نیز به پریمیوم پرداختی محدود است.
- مدیریت موقعیت خرید: مشابه اختیار خرید، در اینجا نیز می‌توانید با فروش کاهنده بخشی از اختیار فروش‌های خود را در سود بفروشید، یا با خرید فزاینده در صورت تقویت دیدگاه نزولی، به تعداد آنها بیفزایید. بستن کامل موقعیت نیز با فروش تمام قراردادهای اختیار فروش انجام می‌شود (آفست کردن).
- استراتژی‌های مبتنی بر فروش اختیار (برای معامله گران پیشرفته‌تر): گاهی معامله گران برای نوسان گیری، به جای خرید، اقدام به فروش اختیار می‌کنند (مثلا فروش اختیار خرید با انتظار عدم افزایش قیمت، یا فروش اختیار فروش با انتظار عدم کاهش قیمت). در این حالت، سود آنها محدود به پریمیوم دریافتی است اما ریسک می‌تواند قابل توجه باشد.
- مدیریت موقعیت فروش: اگر شما یک اختیار خرید فروخته‌اید (Short Call) و قیمت مطابق انتظار شما بالا نرفته یا حتی کاهش یافته و اختیار در حال از دست دادن ارزش زمانی خود است، می‌توانید با خرید کاهنده، یعنی بازخرید بخشی از قراردادهای فروخته شده، مقداری از سود (بخشی از پریمیوم دریافتی) را قطعی کنید. اگر دیدگاه شما مبنی بر عدم افزایش قیمت تقویت شود، می‌توانید با فروش فزاینده، تعداد بیشتری اختیار خرید بفروشید (این کار ریسک شما را افزایش می‌دهد). بستن کامل موقعیت فروش اختیار خرید، با خرید همان تعداد قرارداد اختیار خرید انجام می‌شود (آفست کردن). منطق مشابهی برای مدیریت موقعیت فروش اختیار فروش نیز صادق است.
- استراتژی‌های ترکیبی: برای شرایط خاص بازار، مانند انتظار نوسانات شدید بدون قطعیت در جهت حرکت (مانند دوران نزدیک به اعلام نتایج مهم اقتصادی یا سیاسی)، می‌توان از استراتژی‌های ترکیبی مانند خرید همزمان اختیار خرید و اختیار فروش با قیمت اعمال و تاریخ سررسید یکسان یا با قیمت‌های اعمال متفاوت استفاده کرد.
نکته مهم در نوسان گیری با آپشن‌ها، توجه به عامل «زمان» و «نوسانات» است. ارزش زمانی آپشن‌ها با نزدیک شدن به تاریخ سررسید کاهش می‌یابد. همچنین، تغییر در نوسانات مورد انتظار بازار می‌تواند تاثیر زیادی بر قیمت آپشن‌ها داشته باشد. بنابراین، موفقیت در این استراتژی‌ها، چه با خرید و چه با فروش اختیار، نیازمند درک عمیق از این عوامل و مدیریت فعال موقعیت با استفاده از روش‌هایی مانند خرید و فروش فزاینده یا کاهنده و در نهایت آفست کردن است.
چه زمانی آپشن و چه زمانی فیوچرز؟
انتخاب بین آپشن و فیوچرز به اهداف، میزان ریسک پذیری، و دیدگاه شما نسبت به بازار بستگی دارد.
چه زمانی آپشن مناسب‌تر است؟
- مدیریت ریسک با هزینه مشخص: اگر می‌خواهید ریسک خود را در یک موقعیت معاملاتی محدود کنید و هزینه این پوشش ریسک را از ابتدا بدانید (پریمیوم).
- سفته بازی با ریسک محدود: اگر می‌خواهید از نوسانات قیمت سود ببرید اما ریسک خود را به مبلغ مشخصی محدود کنید (به عنوان خریدار آپشن).
- کسب درآمد از پرتفوی موجود: اگر سهامی را در اختیار دارید و می‌خواهید با فروش اختیار خرید روی آن (کاورد کال)، درآمد اضافی کسب کنید.
- بهره برداری از تغییرات نوسانات: اگر انتظار تغییرات قابل توجهی در نوسانات بازار دارید، بدون اینکه لزوما جهت حرکت قیمت را بدانید.
- نیاز به انعطاف پذیری بالا: برای پیاده سازی استراتژی‌های پیچیده و متناسب با دیدگاه‌های خاص نسبت به بازار.
چه زمانی فیوچرز مناسب‌تر است؟
- قرار گرفتن مستقیم در معرض نوسانات قیمت: اگر می‌خواهید به طور مستقیم از افزایش یا کاهش قیمت یک دارایی بهره مند شوید و آمادگی پذیرش ریسک متقارن را دارید.
- پوشش ریسک برای مقادیر بزرگ: برای تولیدکنندگان یا مصرف کنندگان عمده کالاها که نیاز به تثبیت قیمت برای حجم زیادی از تولید یا مصرف خود در آینده دارند.
- معاملات با اهرم بالا و دیدگاه قوی: اگر دیدگاه بسیار روشنی نسبت به جهت حرکت بازار دارید و می‌خواهید از اهرم مالی برای افزایش بازدهی استفاده کنید (با آگاهی کامل از ریسک‌های آن).
- نیاز به نقدشوندگی بالا و هزینه‌های معاملاتی کمتر (نسبت به برخی استراتژی‌های آپشن): قراردادهای آتی معمولا نقدشوندگی خوبی دارند و هزینه‌های معاملاتی آنها نسبتا پایین است.
درک تفاوت معاملات آپشن و فیوچرز به شما کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری تصمیم بگیرید که کدام ابزار با پروفایل سرمایه گذاری و اهداف شما همخوانی بیشتری دارد.
سخن پایانی
معاملات آپشن و فیوچرز هر دو ابزارهای قدرتمندی در جعبه ابزار سرمایه گذاران هستند. آپشن‌ها با ارائه «حق» به جای «الزام» و ریسک محدود برای خریدار، انعطاف پذیری بالایی را به ارمغان می‌آورند. در مقابل، فیوچرز با ایجاد «الزام» برای هر دو طرف، راهی مستقیم‌تر برای قرار گرفتن در معرض نوسانات قیمت و پوشش ریسک‌های بزرگتر فراهم می‌کنند.
مهم‌ترین نکته، درک عمیق تفاوت معاملات آپشن و فیوچرز و آگاهی از ریسک‌ها و مزایای هر یک است. هیچ کدام از این ابزارها به خودی خود «بهتر» یا «بدتر» نیستند؛ انتخاب صحیح به استراتژی، میزان ریسک پذیری، و دانش شما بستگی دارد. پیش از ورود به هرگونه معامله در این بازارها، آموزش کافی و کسب تجربه (حتی به صورت مجازی) اکیدا توصیه می‌شود. با دانش و برنامه ریزی صحیح، می‌توانید از پتانسیل‌های این ابزارها به نفع خود بهره برداری کنید.
استراتژی کاورد کال در بازار اختیار معامله ایران، یک روش محافظه‌کارانه برای سرمایه‌گذاران دارای سهام پایه است که با فروش اختیار خرید (Call Option) روی سهام خود، علاوه بر نگهداری سهم، درآمدی از طریق دریافت پرمیوم کسب می‌کنند.
