اهمیت بازار اختیار معامله در بورس ایران
بازار اختیار معامله (Option) یکی از ابزارهای مالی مشتقه است که معامله‌گران را قادر می‌سازد بدون الزام به تعهد کامل، در مورد آینده قیمت دارایی‌های پایه – معمولاً سهام – نظر داشته باشند. این ابزار، علاوه بر فراهم کردن فرصت کسب سود، نقش مهمی در مدیریت ریسک بازار ایفا می‌کند. در ایران، بازار اختیار معامله در سال‌های اخیر به صورتی مهم و رو به رشد توسعه یافته است؛ به طوری که تعداد نمادهای فعال آن از چند عدد محدود به بیش از ۵۰ نماد تا پایان سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است
تاریخچه و ابزارهای اصلی
- در آذرماه ۱۳۹۵ دستورالعمل معاملات اختیار معامله سهام در بورس تهران و فرابورس ایران تصویب شد. اولین قراردادهای اختیار خرید بر روی سه سهم «فملی»، «فولاد» و «خودرو» با سررسید بهمن ۱۳۹۵ منتشر شد، اگرچه در ابتدا به‌صورت آفلاین و از طریق سامانه نامک صورت می‌گرفتند
- از مهر ۱۳۹۶، معاملات آنلاین اختیار معامله در سامانه‌های معاملاتی آغاز شدند، با سهم فولاد به‌عنوان پیشگام
- روند رو به رشد این بازار ادامه یافت تا پایان سال ۱۴۰۳ که به بیش از ۵۰ نماد فعال رسید.
ساختار و روش نام‌گذاری نمادها
نحوه نام‌گذاری قراردادهای اختیار معامله در ایران به صورت واضح و منسجم است:
- نمادهای اختیار خرید با حرف «ض» آغاز می‌شوند، و اختیار فروش با حرف «ط»
- پس از این حرف، سه حرف اصلی نماد سهم (دارایی پایه) اضافه می‌شود.
- سپس یک عدد سه یا چهار رقمی قرار می‌گیرد که بخش‌های آن اطلاعات زیر را ارائه می‌دهد:
- دو یا سه رقم اول → ماه سررسید
- رقم یا رقم‌های بعدی → شمارنده یا شناسه یکتا برای قرارداد ذکرشده
- به عنوان مثال، «ضملی۷۰۰۴» نماد اختیار خرید سهم فملی با سررسید ماه ۷ است
کدام نمادها اختیار معامله فعال دارند؟
بورس تهران و فرابورس
لیستی از نمادهای فعال اختیار معامله در بازار بورس ایران (بورس و فرابورس) شامل موارد زیر است:
| اخابر | توان | خودرو | فصبا |
| آساس | تیام | ذوب | فملی |
| اطلس | جهش | رویین | فولاد |
| اهرم | خاور | سامان | موج |
| بساما | خبهمن | شپنا | نارنج |
| بیدار | خپارس | شتاب | هم‌وزن |
| پادا | خساپا | شستا | وبصادر |
| پتروآبان | خگستر | طلا | وبملت |
| پناه | خودران | فزر | وتجارت |
نمادهای با ارزش معاملات بالا
برخی نمادها در این بازار به‌واسطه حجم و ارزش معاملات‌شان برجسته هستند، از جمله:
- خودرو: با نمادهای «ضخود» (اختیار خرید) و «طخود» (اختیار فروش)، یکی از با اهمیت‌ترین نمادهای بازار است
- اهرم: نمادهایی مانند «ضهرم» و «طهرم» در جایگاه بعدی قرار دارند
- خساپا: با نمادهای «ضسپا» و «طسپا»، سومین نماد محبوب بازار
- شستا: با نمادهایی مانند «ضستا» و «طستا»، از دیگر نمادهای برجسته بازار است
نحوه دسترسی و ابزارهای تحلیلی
برای مشاهده و تحلیل نمادهای اختیار معامله، ابزارها و راه‌های زیر در دسترس‌اند:
- سایت بامبو (bambo.fund): فهرست کامل نمادهای فعال و دیدبان اختصاصی با قابلیت فیلتر و فرمول‌نویسی برای تحلیل دقیق
- سایت‌های TSE و IFB و TSETMC: مشاهده نمادهای فعال در تابلوی بورس، ابزاری مشتقه و صفحه زنجیره آپشن
- سایت کارگزاری‌ها: توضیحات ساختار نماد، زنجیره آپشن و چگونگی سود یا زیان در اختیار خرید و فروش
- سامانه‌های معاملاتی آنلاین: در بخش «زنجیره آپشن» – نمایش کامل قراردادهای مرتبط با نماد پایه، انواع قرارداد، سررسید و اطلاعات معاملاتی
مزایا، ریسک‌ها و کاربردها
مزایا:
- مدیریت ریسک در مقابل نوسانات: قراردادهای اختیار، فرصتی برای ادامه معامله با حداقل ریسک دارند.
- هزینه ورود پایین‌تر: خریدار با پرداخت پرمیوم (Premium) صاحب اختیار می‌شود بدون دارایی پایه.
- استراتژی‌های متنوع: امکان خرید Call یا Put، انواع ترکیب‌ها و تحلیل دقیق‌تر موقعیت‌های بازار.
ریسک‌ها:
- ریسک فروشنده‌ها: فروشنده موظف به اجرای قرارداد است، در حالی که خریدار چنین تعهدی ندارد.
- ریسک زمان‌دار: قراردادها دارای تاریخ سررسید بوده و ارزش آنها زمان‌محور است.
- پیچیدگی ابزارها: نیازمند دانش کافی در مورد قیمت اعمال، پرمیوم، وجه تضمین، ضریب دلتا و سایر پارامترهای تحلیلی است
جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده
بازار اختیار معامله در ایران ابزار مشتقه‌ای است که روز‌به‌روز بر کاربرد و تنوع آن افزوده می‌شود. با توسعه زیرساخت‌های معاملاتی، ارتقاء سامانه‌های آنلاین و افزایش ابزارهای تحلیلی، این بازار به بستری قوی برای پوشش ریسک و توسعه استراتژی‌های معاملاتی تبدیل خواهد شد.
چشم‌انداز آینده:
- افزایش تعداد نمادهای فعال بر اساس سهم‌های شاخص‌ساز؛
- توسعه معاملات آپشن در فرابورس ایران (IFB) و دیگر بازارها؛
- به‌کارگیری ابزارهای پیشرفته چون مدل بلک-شولز برای قیمت‌گذاری و تحلیل؛
- کمک به گسترش فرهنگ ابزارهای مشتقه میان سرمایه‌گذاران.
